لبیک یا حسین

منظور از خشم و غضب الهى چيست؟

در سوره فاطر آيه 39 مى‏خوانيم «و لا يزيد الكافرين كفرهم عند ربّهم الّا مقتا» [كفر كافران در نزد پروردگار چيزى جز خشم و غضب نمى‏افزايد] در اينجا اين سؤال مطرح مى‏شود كه خشم و غضب الهى به چه معنا است؟

جواب : خشم و غضب در مورد پروردگار نه به آن معنى است كه در مورد انسانها مى‏باشد، زيرا خشم در انسان يك نوع هيجان و برافروختگى درونى است كه سرچشمه حركات تند و شديد و خشن مى‏شود، و نيروهاى وجود انسان را براى دفاع، ياگرفتن انتقام، بسيج مى‏كند، ولى در مورد پروردگار هيچ‏يك از اين مفاهيم كه از آثار موجودات متغير و ممكن است وجود ندارد، بلكه خشم الهى به معنى برچيدن دامنه رحمت و دريغ داشتن لطف از كسانى است كه مرتكب اعمال زشتى شده‏اند.

پرسش :قبل از آفرينش زمين و آسمان خدا كجا بوده است؟ 

پاسخ :

پيش از ارائه پاسخ لازم است چند مطلب را بدانيد.
1 . توضيحي درباره وجود هستي:
ابتدا بايد با وجود آشنا شويم، راستي وجود چيست؟ وجود يعني هستي. من وجود دارم يعني من هستم. شما وجود داريد يعني هستيد. آشنايي با عدم كمك مي‌كند وجود را بشناسيم. عدم چيست؟ عدم يعني نيستي. آيا ما معدوم مي‌شويم يعني آيا ما نيست مي‌شويم، به هر حال پرسشگران گرامي وجود به معناي هستي است و هر چيزي كه داراي وجود باشد، داراي هستي است.
2 . توضيحي دربارة اقسام وجود و هستي.
وجود خيلي مهم است، چيزي هستي دارد كه وجود داشته باشد. زمين هست چون كه داراي وجود است. ما هستيم چون داراي وجود هستيم. آيندگان نيستند؛ چون هنوز وجود ندارند. حال كه اهميت وجود را دانستيم بايد بدانيم همه وجودها يكسان و همانند يكديگر نيستند؛ بخاطر همين همه هستي‌ها، مانند زمين و آسمان و خدا كه داراي وجود هستند يكسان نيستند.
پس بيائيم با تفاوت وجودها آشنا شويم يعني ببينيم چند قسم وجود داريم.
بايد بدانيم که دو نوع وجود داريم.
1 . وجودي كه وجودش مال خودش است 2 . و جودي كه وجودش را از ديگري گرفته است. با مثالي تفاوت اين دو گونه وجود را بشناسيم.
مثال: ما دو گونه روشنايي داريم 1 . روشنايي خورشيد كه مال خودش است.
2 . روشنايي اتاق كه به خاطر تابش خورشيد در اتاق ماست.
خورشيد داراي روشني است و اين روشنايي‌اش را از كسي نگرفته است، مال خودش مي‌باشد، از وفتي خدا او را آفريده است، خورشيد روشنايي را داشته است. اما اتاق ما كه در روز داراي روشنايي مي‌شود بخاطر تابش خورشيد در اتاق است، يعني آمدن روشنايي خورشيد در اتاق باعث روشنايي اتاق شده است.
به خاطر همين اتاق هميشه داراي روشنايي نيست، وقتي خورشيد نباشد اتاق تاريك مي‌شود.
اكنون بياييد وجود را با روشنايي مقايسه كنيم. خداوند داراي وجود است؛ چون وجود مال خودش است و به همين خاطر هميشه خدا وجود دارد. ولي زمين و آسمان داراي وجودند بخاطر اينكه خدا به آنها وجود داده است، وجود مال خودشان نيست و به خاطر همين اگر خدا از زمين و آسمان وجود را بگيرد زمين و آسمان نيست مي‌شوند. كه وجود خدا مال خودش است و وجود آسمان و زمين مال خودشان نيست مال ديگري است بخاطر همين وجود خدا را وجود بي‌نياز و وجود آسمان و زمين را وجود نيازمند مي‌گويند، يعني خدا در وجود داشتن به كسي نياز ندارند، ولي آسمان و زمين براي وجود داشتن نيازمند خدا هستند.
3 . مقايسه وجود خدا با وجود آسمان و زمين از توضيحات گذشته يك مطلب مهم ثابت مي‌شود و آن اينكه آسمان و زمين بخداوند محتاجند، ولي خدا به آسمان و زمين محتاج نيست، بلكه خدا به هيچ چيز محتاج نيست، حتي جا و مكان نيز ندارد چون وجود او مثل ما نيست كه جا و مكان بخواهد. حالا كه خداوند به زمين و آسمان محتاج نيست، اگر آسمان و زمين وجود نداشته باشند خداوند هم وجود دارد؛ چون خدا به آسمان و زمين محتاج نيست. وجود خدا مال خودش است. براي همين مثل روشنايي خورشيد كه هميشه همراه خورشيد هست وجود خدا هم هميشه همراه خدا هست، پس خداوند قبل از آسمان و زمين هم وجود داشته است، چون وجود خدا وابسته به مكان و زمان نيست تا با نبود آنها خدا نباشد، خدا نياز به آنها ندارد. اكنون كه مقداري با خدا آشنا شديم و فهميديم وجود خدا چقدر با وجود آسمان و زمين فرق دارد و فهميديم نبايد خدا را با آسمان و زمين مقايسه كنيم، مي‌پردازيم به پاسخ سؤال.
در پرسش آمده است که خدا قبل از آسمان و زمين كجا بوده است؟
اگر پرسيده شود که قبل از اينكه ما خانه مان را بسازيم، روشنايي خورشيد كجا بوده است؟ معلوم است که روشنايي خورشيد همراه خود خورشيد بوده است.
خوب قبل از اينكه خدا آسمان و زمين را به وجود آورد وجود داشته است، و وجودش همراه خودش بوده است؛ چون وجود خدا مال خودش است و هميشه همراه خودش است. نتيجه بحث اين شد كه خدا نياز به جا و مكان ندارد و تا از نبودن آسمان، و زمين برايش مشكل پيدا شود.
وجود خدا مال خداست و هميشه همراه خداست، چه زميني باشد چه نباشد، چه آسماني باشد چه نباشد. خداوند هميشه در جهان هستي وجود داشته و دارد خواهد داشت؛ چون وجودش از خودش هست و بخاطر همين هميشه وجود دارد.
با مطالعه و دقت و تفکر البته اين مسأله را كه خداوند نياز به مكان و زمان ندارد خداوند در جهان هستي هميشه وجود داشته است. [1]

[1] - معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر: 1. مصباح يزدي، محمد تقي، آموزش عقايد، انتشارات امير کبير. 2. سعيدي مهر، محمد، کلام اسلاحي، ج، موسسه فرهنگي طه. 3. محسن غرويان، فلسفه دين سيري در ادله اثبات وجود خدا، ج1 به نقل از اندیشه قم .www.andisheqom.com

خداوند بذات، و اهل بیت به واسطه خدا بر کل عالم تسلط دارند

پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ چرا شیعیان اعتقاد دارند که ائمّه، مانند خدا بر کلّ عالم تسلّط دارند؟ در کتاب ولایت فقیه (حکومت اسلامی) امام خمینی آمده است: «برای امام مقامات معنوی هم هست که جدا از وظیفه حکومت است، و آن، مقام خلافت کلّی الهی است که گاهی در لسان ائمه از آن یاد شده است. خلافتی است تکوینی که به موجب آن، جمیع ذرات در برابر ولیّ امر خاضع‌اند.»[۱] این در حالی است که در قرآن کریم صراحتاً می‌گوید: وقتی خدا از کفار قریش سؤال کرد که چه کسی عالم را تدبیر می‌کند؟ آنها در پاسخ گفتند: خدا. پس عقیده شیعه از کفار قریش که توحید ربوبیّت را قبول داشتند، پایین‌تر و بدتر است!
پاسخ:
در ابتدا باید گفت کلام کفار قریش، اعتقاد آنها نبود؛ بلکه نتیجه تفکرشان بعد از یک سؤال بود؛ چنانچه قرآن کریم می‌فرماید: «وَ مَنْ یُدَبِّرُ الْأَمْرَ فَسَیَقُولُونَ اللَّهُ [یونس/۳۱] کیست که کارها را تدبیر می‌کند؟ خواهند گفت خدا.»
علاوه بر این خداوند متعال در قرآن کریم در مورد ملائکه خویش می‌فرماید: «فَالْمُدَبِّرَاتِ أَمْرًا [نازعات/۵] و کار [مخلوقات] را تدبیر می‌کنند.» حال، آیا کسی می‌تواند بگوید (نعوذُ بالله) کفار قریش بیش از خدای متعال به توحید اعتقاد داشتند؟! چرا که کفار قریش تدبیر عالم را کار خدا می‌دانستند؛ ولی خود خدای متعال تدبیر را به ملائکه‌اش نسبت می‌دهد؟!
قطعاً چنین برداشتی اشتباه بوده و برداشت صحیح آن است که بگوییم: خدای متعال مدبّر اصلی عالم است؛ ولی اجرای تدبیر - با اذن خدا - توسط ملائکه صورت می‌گیرد.
پس کلام امام خمینی! نیز صحیح است؛ ولی مناسبتی با آنچه در متن سؤال آمده، ندارد؛ زیرا در سؤال آمده «همانند خدا»! اگر مقصود از همانند خدا این است که به صورت مستقل و بدون اذن گرفتن از خدا چنین می‌کنند، این مطلب قطعاً شرک و باطل است و شیعیان هیچ‌گاه چنین اعتقادی ندارند؛ بلکه معتقدند تمام تدبیر و کنترل عالم و ذرات، با قدرت و اراده الهی صورت می‌گیرد؛ اما وسیله خدای متعال برای اجرای این اراده، اهل‌بیت هستند، همانطور که قرآن در مورد ملائکه گفته است.
امام صادق (علیه السلام) به همین نکته اشاره می‌کند و می‌فرماید: در زیارت سید الشهداء (علیه السلام) بگویید: «إِرَادَةُ الرَّبِّ فِی مَقَادِیرِ أُمُورِهِ تَهْبِطُ إِلَیْکُمْ وَ تَصْدِرُ مِنْ بُیُوتِکُمْ؛ [۲] اراده پروردگار در تعیین امور بر شما نازل می‌شود و از خانه شما (به دیگران) صادر می‌گردد.»
در زیارت جامعه کبیره نیز - که سند آن معتبر است - آمده: «وَ أَمْرِهِ إِلَیْکُم؛ [۳] امر الهی به سوی شما می‌آید.»
همچنین در تفسیر علی بن ابراهیم قمی آمده است: امام رضا (علیه السلام) فرمودند: «إِنَّ اللهَ جَعَلَ قُلُوبَ الْأَئِمَّةِ مَوْرِدَاً لِإِرَادَتِهِ فَإِذَا شَاءَ اللهُ شَیْئَاً شَاؤُوهُ وَ هُوَ قَوْلِهِ:]وَ مَا تَشَاؤُونَ إِلَّا اَنْ یَشَاءَ اللهُ رَبُّ الْعَالَمِينَ [تکویر/۲۹]؛ [۴] خداوند قلوب ائمه ( را محل ورود اراده خدا (به این عالم) قرار داد، پس هر زمان خدا اراده‌ای کند، ائمه ( نیز چنین اراده می‌کنند و این همان قول خداوند متعال است که می‌فرماید: و اراده نمی‌کنند، جز آنچه خداوند پروردگار عالمیان اراده کند.
بنابراین، اعتقاد شیعه دقیقاً اعتقادی مطابق با آیات و روایات است.
اما سؤال ما: آیا بزرگان اهل سنت را که اعتقاد به تدبیر عالم توسط انسان‌های صالح دارند، همانند شیعه کافر می‌دانید؟
در کتب برادران اهل سنت، با سند معتبر آمده است که سيدالشهداء (علیه السلام) فرمود: روزی بر منبر خلیفه دوم رفتم و به او گفتم: از منبر پدرم پایین بیا و بر منبر پدرت بنشین! او گفت: پدر من منبر نداشته است!‌ سپس مرا کنار خود نشاند. زمانی که پایین آمد، گفت: ای پسر! این سخن را چه کسی به تو آموخته است؟ پاسخ دادم: کسی این را به من نیاموخت. او گفت: آیا کسی جز خدا و سپس شما (اهل بیت) بر سر ما، مو رویانده‌اید؟![۵]
«ذهبی» که خود از سرشناسان و متعصبان علمای اهل سنت است، بعد از نقل این روایت، می‌گوید: سند آن صحیح است!
یعنی خلیفه دوم - که نزد اهل سنت، جایگاه خاصی دارد - اعتقاد داشته است که اهل‌بیت(علیه السلام) حتی در جزئی‌ترین تصرّفات زندگی انسان (روییدن مو بر روی و سر وی) قدرت تصرّف دارند.
همچنین «ابن تیمیه» که سلفیان و وهابیان اعتقاد خاصی نسبت به وی دارند، در کتاب مجموعه فتاوای خود به هنگام مقام مقایسه بین انسان و ملائکه می‌نویسد:
در مورد سود رساندن به دیگران و مخلوقات، و تدبیر عالم (به عنوان دلیلی برای برتری ملائکه) گفته‌اند: آنها رزق بندگان را بر دست خویش جاری می‌کنند و علوم و وحی را فرو می‌آورند و عالم را حفظ و نگهداری می‌کنند!
اما جواب این است که انسان‌های صالح، این مقامات و بیش‌تر از آن را دارند! در این مورد شفاعت انسان‌های شفاعت‌کننده در مورد گناهکاران و یا همه انسان‌ها تا از سختی قیامت نجات پیدا کنند و حساب آنها شروع شود، و نیز شفاعت در مورد اهل بهشت که وارد آن شوند، کافی است (تا بر برتری انسان بر ملائکه دلالت کند) و بعد از این مرحله، نوبت به شفاعت ملائکه می‌رسد. این ملائکه چطور به مقام «و ما تو را نفرستادیم، مگر رحمتی برای عالمیان» می‌رسند؟ و ملائکه چه زمانی به مقام کسانی می‌رسند که «دیگران را بر خویش مقدم می‌دارند، حتی اگر خود در سختی باشند»؟ و ملائکه چه زمانی به مقام کسانی می‌رسند که به سمت هدایت و دین حق دعوت می‌کنند و یا سنت حسنه‌ای بر جای می‌گذارند؟ و ملائکه را چگونه با این سخن رسول خدا- می‌سنجید که فرمود: «در امت من کسانی هستند که در افرادی بیش‌تر از دو قبیله ربیعه و مضرّ شفاعت می‌کنند!»؟‌ و ملائکه را چگونه با: اقطاب، اوتاد، اغواث، ابدال و نجبا می‌سنجید؟![۶]
آیا وهابیون و سلفیان که چنین اعتقاداتی را شرک می‌دانند، می‌توانند بگویند خلیفة دوم که در این مورد اعتقادی مشابه شیعیان دارد، مشرک است؟ آیا ابن تیمیه را که در این مورد تصریح به صحت اعتقاد شیعه کرده است، کافر می‌دانند؟!

پی‌نوشت:
[۱]. حکومت اسلامی، سیّد روح الله موسوی (امام خمینی)، کتابخانه بزرگ اسلامی، تهران، بی‌تا، ص ۵۷، ذیل عنوان ولایت تکوینی.
[۲]. الکافی، شیخ کلینی، دارالحدیث، قم، ۱۴۲۹ ق، ج ۹، ص ۳۱۲.
[۳]. من لا یحضره الفقیه، شیخ صدوق، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ۱۴۱۳ ق، ج ۲، ص ۶۱۳.
[۴]. تفسیر قمی، علی بن ابراهیم قمی، دارالکتاب، قم، ۱۴۰۴ ق، ج ۲، ص ۴۰۹
[۵]. «حماد بن زید حدثنا یحیی بن سعید الأنصاری عن عبید بن حنین عن الحسین قال صعدت المنبر إلی عمر فقلت انزل عن منبر أبی واذهب إلی منبر أبیک فقال إن أبی لم یکن له منبر فأقعدنی معه فلما نزل قال أی بنی من علمک هذا قلت ما علمنیه أحد قال أی بنی وهل أنبت علی رؤوسنا الشعر إلا الله ثم أنتم ووضع یده علی رأسه وقال أی بنی لو جعلت تأتینا و تغشانا إسناده صحیح.» سیر أعلام النبلاء، محمد بن أحمد بن عثمان بن قایماز الذهبی، تحقیق: شعیب الأرناؤوط و محمد نعیم العرقسوسی، مؤسسه الرسالة، بیروت، چاپ نهم، ۱۴۱۳ ق، ج ۳، ص ۲۸۵.
[۶]. و اما النفع المتعدی والنفع للخلق وتدبیر العالم فقد قالوا هم تجری أرزاق العباد علی أیدیهم وینزلون بالعلوم والوحی ویحفظون ویمسکون وغیر ذلک من افعال الملائکة.
و الجواب ان صالح البشر لهم مثل ذلک واکثر منه ویکفیک من ذلک شفاعة الشافع المشفع فی المذنبین وشفاعته فی البشر کی یحاسبوا وشفاعته فی أهل الجنة حتی یدخلوا الجنة ثم بعد ذلک تقع شفاعة الملائکة وأین هم من قوله: ] وَ مَا أَرْسَلْنَاکَ اِلَّا رَحْمَةً لِلْعَالَمِينَ [ و أین هم عن الذین:]یُؤْثَرُونَ عَلَی أَنْفُسَهُمْ وَلَوْ کَانَ به هم خَصَاصَةٌ[وأین هم ممن یدعون إلی الهدی ودین الحق ومن سن سنة حسنة و این هم من قوله-: «أَنَّ مِنْ أُمَّتِی مَنْ یَشْفَعُ فِی أَکْثَرٍ مِنْ رَبِیعَةٍ وَمَضر.» و أین هم من الأقطاب والأوتاد و الاغواث و الابدال و النجباء؟ مجموع الفتاوی، أحمد عبد الحلیم بن تیمیة الحرانی، تحقیق: عبد الرحمن بن محمد بن قاسم العاصمی النجدی، مکتبة ابن تیمیة، بی‌تا، چاپ دوم، ج ۴، ص ۳۷۹.